Τελευταίος σταθμός της επίσκεψης του Ποντίφικα στη χώρα μας ήταν το Δημοτικό Σχολείο της Ελληνογαλλικής Σχολής Ουρσουλινών στο Μαρούσι, όπου συνάντησε 120 Καθολικούς νέους από όλη την Ελλάδα, ηλικίας 16 – 25 ετών.
Συγκεκριμένα, συμμετείχαν αντιπροσωπείες Καθολικών μαθητών από τα Γυμνάσια και τα Λύκεια των Καθολικών Σχολείων, καθώς και νέων από τις αντίστοιχες Οργανώσεις Καθολικών Νέων και Κινημάτων από όλη τη χώρα, οι οποίοι είχαν την ευκαιρία να θέσουν τους προβληματισμούς προς τον Ποντίφικα κι εκείνος να τους απαντήσει. Ακόμη, νέοι από τη Σύρο χόρεψαν ένα μπάλο, φορώντας παραδοσιακές φορεσιές.
Μαρούσι, Δευτέρα 6 Δεκεμβρίου 2021
Ο Πάπας Φραγκίσκος απευθύνεται
στους νέους της Ελλάδας,
στο Δημοτικό της Ελληνογαλλικής Σχολής Ουρσουλινών
Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές, καλημέρα σας!
Σας ευχαριστώ που ήρθατε εδώ, πολλοί από σας από μακρινούς τόπους. Ευχαριστώ! Είμαι χαρούμενος που σας συναντώ κατά την αποκορύφωση της επίσκεψής μου στην Ελλάδα. Και επωφελούμαι της ευκαιρίας για να ανανεώσω την ευγνωμοσύνη μου για την υποδοχή και για όλο το έργο της διοργάνωσής της. Ευχαριστώ!
Με εντυπωσίασαν οι όμορφες μαρτυρίες σας. Τις έχω ήδη διαβάσει, και επανέρχομαι τώρα μαζί σας σε ορισμένα σημεία.
Κατερίνα, μας μίλησες για τις επανερχόμενες αμφιβολίες πίστεως. Θα ήθελα να πω σ’ εσένα και σε όλους εσάς: μη φοβάστε τις αμφιβολίες, διότι δεν είναι έλλειψη πίστεως. [Μην φοβάστε τις αμφιβολίες.] Απεναντίας, οι αμφιβολίες είναι «βιταμίνες της πίστεως»: βοηθούν να την κάνουν εύρωστη, να την καταστήσουν πιο δυνατή, δηλαδή πιο συνειδητή, πιο ελεύθερη, πιο ώριμη. Την καθιστούν περισσότερο διατεθειμένη να μπει σε πορεία, να πάει μπροστά με ταπεινοφροσύνη, μέρα με τη μέρα. Και η πίστη είναι ακριβώς αυτό: μια καθημερινή πορεία μαζί με τον Ιησού που μας κρατάει από το χέρι, μας συνοδεύει, μας ενθαρρύνει και, όταν πέφτομε, μας ξανασηκώνει. [Δεν φοβάται ποτέ.] Είναι σαν μια ιστορία αγάπης, όπου πηγαίνουμε εμπρός πάντα μαζί, μέρα με τη μέρα. Και όπως σε μια ιστορία αγάπης, φθάνουν στιγμές κατά τις οποίες πρέπει να αναρωτηθούμε, να θέσουμε ερωτήματα. Και κάνει καλό, μας κάνει να ανεβάσουμε το επίπεδο της σχέσης! [Και αυτό είναι πολύ σημαντικό για σας, γιατί δεν μπορείτε να πηγαίνετε στο δρόμο της πίστης τυφλοί, όχι, αλλά να συζητάτε με τον Θεό, με τη συνείδησή σας και με άλλους.]
Στην εμπειρία της Κατερίνας, θα ήθελα να υπογραμμίσω ένα σημείο σημαντικό. Ενίοτε, εμπρός στις ακατανοησίες ή τις δυσκολίες της ζωής, σε στιγμές μοναξιάς ή απογοήτευσης, μπορεί να χτυπήσει την πόρτα της καρδιάς αυτή η αμφιβολία: «Μήπως είμαι εγώ που δεν πάω καλά… μήπως έκανα λάθος…!». Φίλοι μου, αυτό είναι ένας πειρασμός που πρέπει να απωθήσουμε! Ο διάβολος μας βάζει στην καρδιά αυτή την αμφιβολία για να μας ρίξει στη θλίψη. Τι πρέπει να κάνουμε; Τι να κάνουμε όταν μια τέτοια αμφιβολία μας πνίγει και δεν μας αφήνει σε ειρήνη, όταν χάνουμε την εμπιστοσύνη και δεν ξέρουμε πια από πού να αρχίσουμε; Πρέπει να ξαναβρούμε το σημείο εκκίνησης. Ποιο είναι; Για να το καταλάβουμε, ας ακούσουμε τη δική σας κλασσική κουλτούρα. Ξέρετε ποιο ήταν το σημείο από το οποίο ξεκίνησε η φιλοσοφία, αλλά και η τέχνη, η κουλτούρα, η επιστήμη; [Ξέρετε ποια;] Όλα ξεκίνησαν από μια σπίθα, από μια ανακάλυψη, που αποδίδει η υπέροχη λέξη: «θαυμάζω». Είναι ο θαυμασμός, η έκπληξη. Έτσι ξεκίνησε η φιλοσοφία: από τον θαυμασμό για όσα υπάρχουν, για την ύπαρξή μας, για την αρμονία της δημιουργίας, για το μυστήριο της ζωής.
Αλλά η έκπληξη δεν είμαι μόνο η αρχή της φιλοσοφίας, είναι και η αρχή της πίστεώς μας. [Πολλές φορές το Ευαγγέλιο μας λέει ότι όταν κάποιος συναντά τον Ιησού μένει έκπληκτος, νιώθει έκπληξη. Στη συνάντηση με τον Θεό υπάρχει πάντα κατάπληξη: είναι η αρχή του διαλόγου με τον Θεό.] Ναι, διότι το να έχουμε πίστη δεν συνίσταται πριν απ’ όλα σε ένα σύνολο πραγμάτων που πρέπει να πιστεύουμε και καθηκόντων που πρέπει να εκτελούμε. Η καρδιά της πίστεως δεν είναι μια ιδέα ή μια ηθική, αλλά μια πραγματικότητα, μια ωραιότατη πραγματικότητα που δεν εξαρτάται από μας και που μας αφήνει άφωνους: είμαστε αγαπητά παιδιά του Θεού! [Αυτή είναι η καρδιά της πίστης: είμαστε αγαπητά παιδιά του Θεού!] Παιδιά αγαπητά: έχουμε έναν Πατέρα που αγρυπνεί επάνω μας χωρίς να παύει ποτέ να μας αγαπάει. Ας στοχαστούμε πάνω σ’ αυτό: οτιδήποτε σκέπτεσαι ή κάνεις, ακόμη κι αν είναι τα χειρότερα, ο Θεός συνεχίζει να σ’ αγαπάει. [Θα ήθελα να το καταλάβετε αυτό καλά: ο Θεός δεν κουράζεται ποτέ να αγαπά. Μπορεί κάποιος να μου πει: «Μα αν γλιστρήσω στα πιο άσχημα πράγματα, ο Θεός με αγαπάει;» Ο Θεός σε αγαπά. «Κι αν είμαι προδότης, φοβερός αμαρτωλός, και καταλήξω άσχημα, στα ναρκωτικά… Με αγαπάει ο Θεός;». Ο Θεός σε αγαπά. Ο Θεός πάντα αγαπά. Δεν μπορεί να σταματήσει να αγαπά. Αγάπη πάντα και σε κάθε περίπτωση.] Κοιτάζει τη ζωή σου και τη βλέπει πολύ ωραία (βλ Γεν 1,31). Δεν μετανιώνει ποτέ για μας. Εάν σταθούμε εμπρός στον καθρέφτη ίσως δεν βλέπουμε αυτό που θα θέλαμε να είμαστε, επειδή κινδυνεύουμε να επικεντρωθούμε σ’ αυτό που δεν μας αρέσει. Εάν όμως σταθούμε εμπρός στον Θεό η προοπτική αλλάζει. Δεν μπορούμε παρά να μείνουμε έκπληκτοι που είμαστε για Εκείνον, παρόλες τις αδυναμίες μας και τις αμαρτίες μας, παιδιά αγαπημένα από πάντα και για πάντα. Γι’ αυτό, αντί να αρχίσεις την ημέρα εμπρός στον καθρέπτη, γιατί να μην ανοίξεις το παράθυρο της κάμαράς σου και να σταθείς εμπρός σε όλα τα ωραία που βλέπεις; [Βγες έξω από τον εαυτό σου.] Αγαπητοί νέοι, σκεφθείτε: εάν εμπρός στα μάτια μας είναι ωραία η δημιουργία, στα μάτια του Θεού ο καθένας από σας είναι άπειρα πιο ωραίος! Εκείνος, λέει η Γραφή, «μας έπλασε με τρόπο αξιοθαύμαστο» (βλ. Ψ 139,14). [Εμείς, για τον Θεό, είμαστε ένα εκπληκτικό θαύμα.] Άφησε να σε πλημμυρίσει αυτός ο θαυμασμός. Άφησε να σε αγαπάει Εκείνος που πιστεύει πάντα σ’ εσένα, εκείνος που σε αγαπάει περισσότερο από ό,τι εσύ κατορθώνεις να αγαπήσεις τον εαυτό σου. [Δεν είναι εύκολο να καταλάβεις αυτό το εύρος, αυτό το βάθος της αγάπης, δεν είναι εύκολο να το καταλάβεις, αλλά έτσι είναι: αρκεί να αφεθείς να σε κοιτάξει το βλέμμα του Θεού.]
Και όταν απογοητεύεστε γι’ αυτό που κάνατε, υπάρχει ένα άλλος θαυμασμός που δεν πρέπει να αφήσετε να σας ξεφύγει: ο θαυμασμός της συγχώρεσης. [Σε αυτό θέλω να είμαι σαφής: ο Θεός πάντα συγχωρεί. Είμαστε εμείς που κουραζόμαστε να ζητάμε συγχώρεση, αλλά Εκείνος πάντα συγχωρεί.] Εκεί ξαναβρίσκει κανείς το πρόσωπο του Πατέρα και την ειρήνη της καρδιάς. Εκεί Εκείνος μας ξανακάνει καινούργιους, ξεχύνει την αγάπη του με μια αγκαλιά που μας ανασηκώνει, που διαλύει το κακό που διαπράξαμε και κάνει να ανάψει πάλι η ακατάλυτη ομορφιά που είναι μέσα μας: το ότι είμαστε τα πολυαγαπημένα παιδιά Του. Ας μην επιτρέψουμε στην οκνηρία, το φόβο ή την ντροπή να μας κλέψουν τον θησαυρό της συγχώρεσης. Ας αφήσουμε τον εαυτό μας να εκπλαγεί από την αγάπη του Θεού! Θα ανακαλύψουμε ξανά τον εαυτό μας· όχι αυτό που λένε για μας είτε που οι παρορμήσεις της στιγμής διεγείρουν μέσα μας· όχι εκείνο που τα διαφημιστικά σλόγκαν ρίχνουν επάνω μας, αλλά την πιο βαθιά μας αλήθεια, εκείνη που βλέπει ο Θεός, εκείνη στην οποία πιστεύει Εκείνος: η ανεπανάληπτη ομορφιά που είμαστε.
Θυμάστε τις περίφημες λέξεις, τις χαραγμένες στο αέτωμα του ναού των Δελφών; «Γνώθι σαυτόν». Σήμερα υπάρχει ο κίνδυνος να ξεχάσουμε ποιοι είμαστε, ψυχαναγκασμένοι από χίλιες εικονικότητες, από μηνύματα που μας σφυροκοπούν και κάνουν να εξαρτάται η ζωή μας από το πώς ντυνόμαστε, από το αυτοκίνητο που οδηγούμε, από το πώς μας βλέπουν οι άλλοι…… αλλά εκείνη η αρχαία πρόσκληση: γνώθι σαυτόν, ισχύει ακόμη και σήμερα: αναγνώρισε ότι αξίζεις γι’ αυτό που είσαι, όχι γι’ αυτό που έχεις. Δεν αξίζεις με βάση τη μάρκα του ενδύματος ή τα παπούτσια που φοράς, αλλά επειδή είσαι μοναδικός, είσαι μοναδική. Σκέπτομαι μιαν άλλη αρχαία εικόνα: των σειρήνων. Όπως ο Οδυσσέας, στη διαδρομή προς το σπίτι του, έτσι και εσείς μέσα στη ζωή σας, που είναι ένα ταξίδι περιπετειώδες προς τον Οίκο του Πατέρα, θα βρείτε σειρήνες. Στον μύθο, προσέλκυαν τους ναυτιλλομένους για να τους κάνουν να τσακιστούν πάνω στις ξέρες. Στην πραγματικότητα οι σημερινές σειρήνες θέλουν να σας σαγηνεύσουν με μηνύματα παραπλανητικά και επίμονα, που στοχεύουν στο εύκολο κέρδος, στις ψεύτικες ανάγκες του καταναλωτισμού, στη λατρεία της σωματικής ευεξίας, της διασκέδασης με κάθε κόστος… Είναι πλήθος πυροτεχνήματα, που λάμπουν για μια στιγμή, αλλά που αφήνουν μόνο καπνό στον αέρα. Ασφαλώς δεν είναι εύκολο να αντισταθεί κανείς. Θυμάστε πώς το κατόρθωσε ο Οδυσσέας, που τον επιβουλεύονταν οι σειρήνες; Έβαλε να τον δέσουν στο κεντρικό κατάρτι του πλοίου. Αλλά ένας άλλος, ο Ορφέας, μας διδάσκει ένα δρόμο καλύτερο: άρχισε μια μελωδία πιο όμορφη από εκείνη των σειρήνων, και έτσι τις έκανε να σωπάσουν. Να, γιατί είναι σημαντικό να τροφοδοτούμε τον θαυμασμό, την ομορφιά της πίστεως! Δεν είμαστε χριστιανοί επειδή πρέπει, αλλά επειδή είναι ωραίο. Και ακριβώς για να διαφυλάξουμε αυτή την ομορφιά, λέμε όχι σ’ αυτό που θέλει να το σκοτεινιάσει. Η χαρά του Ευαγγελίου, ο θαυμασμός για τον Ιησού, τοποθετεί τις απαρνήσεις και τους κόπους σε δεύτερη μοίρα. [Σύμφωνοι, λοιπόν; Να θυμάστε αυτό καλά: το να είσαι Χριστιανός βασικά δεν σημαίνει να κάνεις αυτό, να κάνεις εκείνο … να κάνεις πράγματα. Πρέπει να γίνουν πράγματα, αλλά βασικά δεν είναι αυτό. Το να είσαι Χριστιανός σημαίνει να αφήνεις τον Θεό να σε αγαπά και να αναγνωρίζεις ότι είσαι μοναδικός, ότι είσαι μοναδικός μπροστά στην αγάπη του Θεού.]
[Ας περάσουμε σε άλλο κεφάλαιο:] Τα πρόσωπα των άλλων! Ιωάννα, μου άρεσε που σε άκουσα να μιλάς για τη ζωή μιλώντας για τους άλλους. Κυρίως για τις δυο πιο σημαντικές γυναίκες της ζωής σου: τη μαμά και τη γιαγιά, «που σε δίδαξαν να προσεύχεσαι, να ευχαριστείς τον Θεό κάθε μέρα». Έτσι αφομοίωσες την πίστη με τρόπο φυσιολογικό, γνήσιο. Και μας έκανες μια υπόδειξη που μας κάνει καλό: να προστρέχουμε στον Κύριο για οτιδήποτε, «να του μιλάμε, να του ομολογούμε τις ανησυχίες μας». Έτσι ο Ιησούς έγινε για σένα οικείος. Πόσο χαίρεται όταν ανοιγόμαστε σ’ Εκείνον! Έτσι γνωρίζει κανείς τον Θεό. Διότι για να τον γνωρίσουμε δεν αρκεί να έχουμε καθαρές ιδέες γι’ Αυτόν, πρέπει να πηγαίνουμε σ’ Αυτόν με τη ζωή μας. Ίσως αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πολλοί τον αγνοούν: επειδή ακούνε μόνο κηρύγματα και λόγους. Ο Ιησούς όμως μεταδίδεται μέσα από συγκεκριμένα πρόσωπα και ανθρώπους. Δοκιμάστε να πάρετε στα χέρια σας το βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων και θα δείτε πολλά πρόσωπα, ανθρώπους, συναντήσεις: έτσι γνώρισαν τον Ιησού οι πατέρες μας στην πίστη. Ο Θεός δεν μας δίνει στο χέρι ένα βιβλίο κατήχησης, αλλά γίνεται παρών μέσα από τις ιστορίες των ανθρώπων. Περνά διαμέσου μας. [Ο Θεός δεν μας δίνει στο χέρι ένα βιβλίο για να αποστηθίσουμε πράγματα, όχι. Ο Θεός γίνεται κατανοητός με την εγγύτητα, συνοδεύοντάς μας στο δρόμο της ζωής. Η γνώση του Ιησού είναι ο ίδιος ο πυρήνας της πίστης μας.]
Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, Ιωάννα, μας διηγήθηκες για ένα τρίτο πρόσωπο αποφασιστικό για σένα, μια καλόγρια που σου έδειξε τη χαρά «να βλέπεις τη ζωή σαν μια υπηρεσία». [Το υπογραμμίζω: να βλέπεις τη ζωή ως υπηρεσία.] Είναι αλήθεια, το να υπηρετούμε τους άλλους είναι η οδός για να κατακτήσουμε τη χαρά! Το να αφοσιωθεί κανείς στους άλλους, δεν είναι υπόθεση χαμένων, αλλά νικητών. Είναι η οδός για να κάνει κανείς κάτι πραγματικά καινούργιο μέσα στην ιστορία. Έμαθα ότι στα ελληνικά: «νέος» σημαίνει «καινούργιος» και καινούργιο σημαίνει νέο. Η υπηρεσία είναι το καινούργιο του Ιησού· η υπηρεσία, το να αφοσιώνεται κανείς στους άλλους, είναι η καινοτομία που καθιστά τη ζωή πάντα νέα. Θέλεις να κάνεις κάτι καινούργιο στη ζωή; Θέλεις να ξανανιώσεις; Μην αρκείσαι να δημοσιεύσεις κάποιο post ή κάποιο tweet. Μην αρκείσαι σε εικονικές συναντήσεις· αναζήτα τις πραγματικές, κυρίως με αυτόν που σε έχει ανάγκη: μην αναζητάς αυτό που φαίνεται αλλά τα αόρατα. Αυτό είναι πρωτότυπο, επαναστατικό. [Το να βγαίνει κανείς από τον εαυτό του για να συναντήσει τον άλλον. Αλλά αν ζεις φυλακισμένος στον εαυτό σου, δεν θα συναντήσεις ποτέ τον άλλον, δεν θα μάθεις ποτέ τι είναι να υπηρετείς. Το να υπηρετείς είναι η πιο όμορφη, η μεγαλύτερη χειρονομία ενός ανθρώπου: να υπηρετείς τους άλλους.] Διάφοροι σήμερα είναι πολύ social, αλλά ελάχιστα κοινωνικοί, κλεισμένοι στον εαυτό τους, φυλακισμένοι από το κινητό που κρατούν στο χέρι. Αλλά από την οθόνη λείπει ο άλλος, λείπουν τα μάτια του, η αναπνοή του, τα χέρια του. Η οθόνη εύκολα γίνεται καθρέπτης, όπου νομίζεις ότι βρίσκεσαι μπροστά στον κόσμο, αλλά στην πραγματικότητα είσαι μόνος, σε ένα κόσμο εικονικό γεμάτο φαινόμενα, από φωτογραφίες ρετουσαρισμένες για να φαίνεται κανείς πάντοτε ωραίος και σε φόρμα. Τι ωραίο όμως να είσαι με τους άλλους, να ανακαλύπτεις την καινοτομία του άλλου! [Να συζητάς με τον άλλο,] να καλλιεργούμε τον μυστικισμό του «μαζί», τη χαρά της μοιρασιάς, τη λαχτάρα της υπηρεσίας.
Σ’ αυτό το θέμα, κατά τη συνάντηση με τους νέους στη Σλοβακία, τον προηγούμενο Σεπτέμβριο, μερικοί νέοι έδειχναν ένα ενδιαφέρον αεροπανό. Είχε μόνο δύο λέξεις: «Αδέλφια όλοι». Μου άρεσε: συχνά μέσα στα στάδια, στις διαδηλώσεις, στους δρόμους αναρτώνται αεροπανό για να υποστηρίξει κανείς τη δική του πλευρά, τις δικές του ιδέες, τη δική του ομάδα, τα δικά του δικαιώματα. Αλλά το αεροπανό εκείνων των νέων έλεγε κάτι καινούργιο: ότι είναι ωραίο να αισθανόμαστε αδελφοί και αδελφές όλων, να αισθανόμαστε ότι οι άλλοι είναι κομμάτι δικό μας, όχι άνθρωποι από τους οποίους να κρατήσουμε αποστάσεις. Είμαι ευχαριστημένος που σας βλέπω εδώ όλους μαζί, ενωμένους παρόλο που προέρχεστε από Χώρες και ιστορίες πολύ διαφορετικές! Ονειρευτείτε την αδελφοσύνη!
Στα ελληνικά υπάρχει ένα ρητό διαφωτιστικό: «ἔστι γὰρ ὁ φίλος ἄλλος αὐτός», «ο φίλος είναι ένας άλλος εαυτός μου». Ναι, ο άλλος είναι η οδός για να ξαναβρούμε τον εαυτό μας. [Όχι ο καθρέφτης, αλλά ο άλλος.] Ασφαλώς κοστίζει κόπο να βγούμε από τα δικά μας confort zone, είναι πιο εύκολο να είμαστε καθισμένοι στον καναπέ μπροστά στην τηλεόραση. Αλλά είναι παλιομοδίτικο, δεν είναι για νέους. [Για κοίτα: ένας νέος στον καναπέ, τι γέρικο πράγμα!] Νεανικό είναι να αντιδράς: όταν νιώθεις μόνος, να ανοίγεσαι· όταν έρχεται ο πειρασμός να κλείνεσαι, να αναζητάς τους άλλους, να προπονείσαι σ’ αυτή τη «γυμναστική της ψυχής». Εδώ γεννήθηκαν τα μεγαλύτερα αθλητικά γεγονότα, οι Ολυμπιακοί αγώνες, ο Μαραθώνιος… Εκτός από το αγώνισμα που κάνει καλό στο σώμα, υπάρχει και εκείνο που κάνει καλό στην ψυχή: το να αγωνίζεται κανείς στο άνοιγμα, το να διατρέχεις μεγάλες αποστάσεις από τον εαυτό σου για να συντομεύσεις την απόσταση από τους άλλους· να εκτοξεύεις την καρδιά πέρα από τα εμπόδια· να ανασηκώνει ο ένας τα βάρη του άλλου… Το να προπονείστε σ’ αυτό, θα σας κάνει ευτυχισμένους, θα σας διατηρήσει νέους και θα σας κάνει να νιώθετε την περιπέτεια της ζωής!
Σχετικά με την περιπέτεια, Aboud, η μαρτυρία σου μας εντυπωσίασε: η φυγή μαζί με τους δικούς σου, από την προσφιλή και μαρτυρική Συρία, αφού διακινδυνεύσατε πολλές φορές να σκοτωθείτε από τον πόλεμο. Και έπειτα, μετά από πολλά όχι, και χίλιες δυσκολίες, προσεγγίσατε σ’ αυτή τη Χώρα με τον μοναδικό δυνατό τρόπο, τη βάρκα, μένοντας «πάνω σε ένα βράχο χωρίς νερό και χωρίς τροφή, περιμένοντας την αυγή και ένα πλοίο της ακτοφυλακής». Μια πραγματική οδύσσεια των ημερών μας. Και μου ήρθε στη σκέψη ότι, στην Οδύσσεια του Ομήρου, ο πρώτος ήρωας που εμφανίζεται δεν είναι ο Οδυσσέας, αλλά ένας νέος: ο Τηλέμαχος, ο γιος του, που ζει μια μεγάλη περιπέτεια.
Δεν είχε γνωρίσει τον πατέρα και ζούσε στην αγωνία, στην αμφιβολία επειδή δεν ήξερε πού είναι και ούτε καν αν ζει. Νιώθει χωρίς ρίζες και βρίσκεται εμπρός σε ένα σταυροδρόμι: να μείνει εκεί, περιμένοντας, ή να κάνει μια τρέλα και να ριχτεί στην αναζήτηση. Υπάρχουν πολλές φωνές, ανάμεσα στις οποίες η φωνή της θεότητας, που τον προτρέπει να πάρει θάρρος και να φύγει. Και κάνει έτσι: σηκώνεται, τακτοποιεί κρυφά το πλοίο και βιαστικά, όταν ξημερώνει, ρίχνεται στην περιπέτεια. Το νόημα της ζωής δεν είναι να μείνουμε στην αμμουδιά, περιμένοντας να φέρει ο άνεμος κάτι καινούργιο. Η σωτηρία βρίσκεται στην ανοιχτή θάλασσα, στην εξόρμηση, στην αναζήτηση, στο να ακολουθήσει κανείς τα όνειρά του, τα αληθινά, εκείνα που κάνει με τα μάτια ανοιχτά, που απαιτούν κόπο, αγώνα, αντίθετους ανέμους, απρόβλεπτες καταιγίδες. Όμως, μην αφήνετε να σας παραλύουν οι φόβοι, αλλά να ονειρεύεστε τα μεγάλα! Και να ονειρεύεστε μαζί! Όπως για τον Τηλέμαχο, θα υπάρξει εκείνος που θα προσπαθήσει να σας σταματήσει. Θα υπάρξει πάντα εκείνος που θα σας πει: «Άσε, μη διακινδυνεύεις, είναι μάταιο». Πρόκειται για τους μηδενιστές των ονείρων, τους δολοφόνους της ελπίδας, τους αθεράπευτους νοσταλγούς του παρελθόντος.
Εσείς, όμως, τρέφετε το θάρρος της ελπίδας, εκείνο που είχες εσύ, Aboud. Πώς γίνεται; Μέσα από τις επιλογές σας. Το να επιλέξει κανείς, αποτελεί μια πρόκληση. Σημαίνει να αντιμετωπίσει τον φόβο του αγνώστου, να βγει από το τέλμα της ισοπεδωτικής ομοιομορφίας, να αποφασίσει να πάρει στα χέρια του τη ζωή. Για να κάνετε σωστές επιλογές, μπορείτε να θυμάστε ένα πράγμα: οι καλές αποφάσεις αφορούν πάντα τους άλλους, όχι μόνο τον εαυτό μας. Ιδού οι επιλογές για τις οποίες αξίζει τον κόπο να διακινδυνεύσει κανείς, τα όνειρα που πρέπει να πραγματοποιήσει: εκείνα που απαιτούν θάρρος και εμπλέκουν τους άλλους.
[Και, αποχαιρετώντας σας, σας εύχομαι αυτό: το κουράγιο να προχωρήσετε, το θάρρος να ρισκάρετε, το κουράγιο να μην μείνετε στην πολυθρόνα. Το θάρρος να διακινδυνέψετε, να πάτε προς τους άλλους, ποτέ απομονωμένοι, πάντα με άλλους. Και με αυτό το θάρρος ο καθένας σας θα βρει τον εαυτό του, θα βρει τον άλλον και θα βρει το νόημα της ζωής.] Αυτό σας εύχομαι, με τη βοήθεια του Θεού, του Πατέρα που σας αγαπά όλους. [Ο Θεός σάς αγαπάει, θάρρος, προχωρείτε.] Μπροστά όλοι μαζί!
